De corona pandemie die vorig jaar begon heeft al heel veel schade aangericht. Exacte berekeningen zijn moeilijk te maken, maar je hoort links en rechts al bedragen van rond de 200 miljard euro die de coronacrisis ons op de langere termijn zal kosten. En dan heb ik het alleen nog over de financiële schade. Maar wie gaat dat betalen? En waar komt al dat geld vandaan? In dit blog meer daarover. Alvast een waarschuwing: voor sommige lezers kan het antwoord op deze vragen als schokkend worden ervaren.
Table of Contents
Jij en ik staan 22.000 euro rood.
Ik liep laatst naast iemand die, net als ik, met haar hond aan het wandelen was. We hadden het over de ondernemers die getroffen werden door corona en de financiële hulp die ze van de overheid zouden krijgen. “Dat gaat behoorlijk in de papieren lopen”, riep ik, bij wijze van understatement. De vrouw beaamde dat, maar voegde er meteen aan toe “Gelukkig heeft Nederland geen schulden”. Ik wist niet wat ik hoorde. Blijkbaar zijn er mensen die denken dat Nederland een zuinig landje is dat altijd wel ergens een paar miljard op een spaarrekening heeft staan. En het is waar, vergeleken met andere Europese landen is Nederland niet eens de slechtste leerling van de klas, maar geen schulden?
Vorig jaar stuurde toenmalig minister van financiën Wopke Hoekstra zijn financiële begroting naar de Tweede Kamer. Daaruit bleek dat de overheidsschuld van Nederland oploopt tot 491 miljard euro. Als je het snel uitspreekt valt het mee, maar het is een bedrag met 9 nullen!
Het betekent dat per Nederlander de staatsschuld 22.000 (tweeëntwintigduizend) euro bedraagt. Jij en ik staan dus 22.000 euro rood.
Is de staatsschuld van Nederland hoog?
In zijn toelichting op de cijfers deed Wopke er nogal luchtig over. Volgens hem zou de staatsschuld vanzelf minder worden als de economie weer gaat aantrekken. Maar na enig aandringen van journalisten moest hij toegeven dat Nederland wat hem betreft tot twintig jaar de tijd kan nemen om de schuld weer af te bouwen.
Hoe je ook goochelt met cijfers, als je twintig jaar nodig hebt om een schuld af te bouwen, praat je niet over eventjes rood staan, maar over Schuld. Met een hoofdletter. Wist je trouwens dat Engeland pas in 2014 de laatste tranche heeft betaald van de schuld die ze in 1914 waren aangegaan om hun deelname aan de Eerste Wereldoorlog te financieren? Bijna honderd jaar na dato!
Pas in 2014, na bijna 100 jaar, betaalde Engeland het laatste deel van zijn schuld die dateerde uit de Eerste Wereldoorlog.
Waar komt al dat geld vandaan?
Zo’n beetje elk land ter wereld kampt met schulden. Japan is koploper met een schuld die wordt geschat op 9 biljoen(!) dollar. Wat dat betreft komt Nederland dus nog goed weg met z’n 491 miljard.
Maar als de overheid weer x miljard uittrekt voor steun aan ondernemers die getroffen zijn door de coronacrisis, dan komt dat geld niet uit een spaarpotje. Dat geld is gecreëerd…uit het niets.
Ik zal proberen dit kort uit te leggen.
Het begint allemaal met politici die graag gekozen (of herkozen) willen worden. Hoe doe je dat? Niet door te roepen dat Nederland moet bezuinigen, zoals politici vlak na de bankencrisis deden. Dat valt niet goed bij de kiezers; het betekent politieke zelfmoord. Dus proberen politici kiezers te paaien met mooie beloften die meestal veel geld kosten. Dat geld is er niet, maar dat is helemaal geen probleem, want er is altijd de Europese Centrale Bank. In Amerika is dat de Fed, de Federal Reserve Bank. Het zijn deze centrale banken die als enige geld mogen creëren.
Oké, dus stel nu dat een land geld nodig heeft om allerlei plannetjes te kunnen bekostigen. Dat land besluit dan staatsobligaties uit te geven. Een obligatie is een schuldbekentenis waarbij het betreffende land aan de geldschieter (de koper van de obligatie) belooft elk jaar rente over de lening te betalen en aan het eind van de looptijd het originele bedrag terug te betalen.
Wie koopt deze obligaties? Dat zijn vooral de centrale banken. Zij tikken wat cijfers in een computer et voilá, er is ineens geld. Zomaar uit het niets en ook gedekt door niets. Vanaf dat moment kan het land, in ruil voor de uitgegeven obligaties, over dat geld (cijfertjes) beschikken en kan het Grote Uitgeven beginnen. Maar er is natuurlijk altijd een minder leuke kant aan dit verhaal. Boven je stand leven kan niet eindeloos goed blijven gaan.
Wie gaat er opdraaien voor al die schulden?
Vroeg of laat moeten die schulden worden terugbetaald. Met rente. Dat is een probleem, want zoals we zagen, heeft elk land te kampen met tekorten. Maar wacht, er is een makkelijke manier om ook dit probleem te tackelen. Als het moment is aangebroken waarop een staatsobligatie moet worden terugbetaald, worden er nieuwe obligaties uitgegeven om de oude schuld te voldoen. Briljant! De problemen voor je uitschuiven. Voor de politici met hun dure plannetjes maakt het niet uit. Die hebben na hun politieke carrière allemaal goed betaalde banen en links en rechts wat lucratieve commissariaten. Je raadt waarschijnlijk al wie er blijven zitten met de enorme schuldenberg: precies dat zijn jij en ik en de generaties die na ons komen. Wij draaien op voor de schulden.
Hoe wordt de staatsschuld terugbetaald?
Jammer dat de journalisten niet vroegen aan Wopke Hoekstra hoe de staatsschuld terugbetaald gaat worden. Dat kan een minister van financiën nooit in het openbaar zeggen, dus dan zal ik het maar doen. De schuld gaan we met z’n allen terugbetalen door belastingen en inflatie. Die belastingen die we met z’n allen betalen is het onderpand dat de centrale banken eisen. Was dat onderpand er niet, dan konden landen ook niet lenen.
Inflatie noemde ik in dit blog de stille sluipmoordenaar. Zonder dat de meesten er erg in hebben gaat onze koopkracht steeds verder achteruit. Er komen steeds meer vers geprinte euro’s bij met het gevolg dat de munt steeds minder waard wordt. Dat vertaalt zich in stijgende prijzen voor voedsel, energie etc.
Voor landen met veel schulden is inflatie een zegen. Een schuld van 500 miljard is na 20 jaar inflatie nog steeds 500 miljard (in nominale termen), maar relatief is de schuld een stuk minder geworden door de geldontwaarding. In de jaren ’20 van de vorige eeuw was de situatie in Duitsland zo erg dat je je bij wijze van spreken je hypotheekschuld kon aflossen met een paar zakken kolen. Geld was niks meer waard.
Voor geld op spaarrekeningen is inflatie natuurlijk killing. Het bedrag blijft misschien wel hetzelfde, maar door de geldontwaarding kan je er steeds minder voor kopen.
Dus zo worden we stilletjes beroofd van onze koopkracht, terwijl de schulden van de overheid langzaamaan steeds minder worden.
Je vermogen beschermen. Het kan op verschillende manieren.
Er is gelukkig ook nog goed nieuws: je kunt je vermogen op verschillende manieren beschermen. Welke manier je kiest is niet eens zo belangrijk, het is wel zaak dat je in elk geval een deel van je cashreserves omzet in iets concreets. Dat kunnen aandelen of aandelenfondsen zijn, Bitcoin of andere cryptovaluta of edelmetalen. Maar ook onroerend goed, kunst, klassieke auto’s…eigenlijk alles wat door de tijd heen bewezen heeft bestand te zijn tegen geldontwaarding. Waarbij crypto’s natuurlijk nog weinig geschiedenis hebben, maar die hebben als voordeel, net als fysiek goud en zilver, dat banken en overheden er geen invloed op kunnen uitoefenen.